سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

محصولات غیرچوبی، گنجینه‌ای در دل جنگل‌های کردستان هستند که به دلیل عدم ساماندهی و اطلاعات لازم در ارتباط با میزان ظرفیت برداشت آنها و نبود واحدهای فرآوری و بسته بندی، خام فروشی و به صورت قاچاق هم از کشور خارج می شوند.

به گزارش ایرنا، اگرچه کردستان بیشتر با بخش کشاورزی و تولید محصولات دامی، زراعی و باغی هم چون گندم یا توت فرنگی یا توانمندی مرزی آن شناخته شده ولی در حوزه جنگل و مرتع هم دارای ظرفیت های فراوانی است که تاکنون آنگونه باید و شاید معرفی نشده است.

۳۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی در این استان وجود دارد که افزون بر خلق چشم انداز زیبا، در آب و هوای منطقه هم تاثیر و بستری برای تقویت گردشگری فراهم کرده است؛ دارای تولیدات و محصولات چوبی و غیرچوبی است.

وجود گونه‌های متنوع درختان جنگلی و گیاهان مرتعی با ارزش های صنعتی، خوراکی و دارویی جاذبه های فراوانی را در گستره جنگل‌ها و مراتع استان به وجود آورده است که از جمله مهمترین آنها می توان به بلوط، پسته وحشی، زالزالک، بادام، سماق، عناب و گلابی وحشی اشاره کرد.

مصارف محصولات غیرچوبی جنگل های کردستان

یکی از فراوان ترین درختان جنگل های کردستان را بلوط تشکیل داده است که بیشترین تعداد این درختان هم در شهرستان‌های بانه و مریوان قرار دارند؛ گونه های مهم جنس بلوط هم در این نواحی شامل مازودار، یوول(بلوط لبنانی) و برودار (بلوط ایرانی) است.

بیشترین محصولات غیرچوبی گرفته شده از بلوط شامل "گال" و "گه‌زو" است که گال در صنایع مختلف از جمله صنعت رنگرزی و گه زو هم که جزو صمغ های دارای قابلیت حل شدن در آب و الکل است و در صنایع شیرینی پزی مورد استفاده قرار می گیرد.

در شهرستان کامیاران برخلاف مریوان و بانه بیشترین محصول تهیه شده مربوط به درخت پسته وحشی و صمغ آن( معروف به شیره سقز) است و افزون بر این دیگر اجزای آن هم ماننده میوه و برگ قابلیت استفاده دارد.

در مجموع مصارف محصولات غیرچوبی جنگل های کردستان شامل دارویی، غذایی، رنگرزی، تنقلات و ادویجات است؛ ظرفیتی که مغفول مانده است.

گنجینه جنگل‌های کردستان در چنگال قاچاقچیان

آغاز برداشت از اواسط اردیبهشت تا اواخر آذرماه

بهره برداری از محصولات غیر چوبی جنگل های استان از اواسط اردیبهشت با برداشت میوه بنه آغاز می شود و تا پایان آبان و اواسط آذر با برداشت میوه زالزالک به طول می انجامد.

محصولات غیرچوبی جنگل های کردستان از گذشته های دور یکی از منابع درآمدی روستاهای داخل و اطراف جنگل بوده است و به گفته کارشناسان اگر بهره برداری از این محصولات به طور صحیح و اصولی انجام نشود همین امر می تواند عامل تخریب جنگل ها باشد.

با توجه به توپوگرافی منطقه برداشت محصولات غیر چوبی جنگلی سخت و طاقت فرسا بوده و این کار نیازمند افرادی ماهر و توانمند و آشنا به منطقه است که براساس آخرین آمار موجود ۱۴ هزار خانوار بهره‌بردار منابع طبیعی در کردستان وجود دارد ولی آمار جداگانه ای از اینکه چه تعداد در حوزه جنگل و چه تعداد به بهره برداری گیاهان مرتعی مشغول هستند، وجود ندارد.

ممنوعیت صادرات شیره سقز

محصولات غیرچوبی جنگلی در افزایش میزان صادرات غیر نفتی هم در سطح کشوری و هم استانی می توانند تاثیرگذار باشند و به گفته معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان بهره‌بردارانی که دارای مجوز برداشت این محصولات باشند امکان صادرات آنرا دارند.

حمید غیاث‌الدین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: هر صادرکننده محصولات غیرچوبی جنگلی مکلف است در ابتدا طرحی در رابطه با محصول برداشت شده تهیه کند.

وی ادامه داد: سال جاری به دلیل خشکسالی های سال های گذشته و آسیب های وارد شده به درختان پسته وحشی از سوی سازمان جنگل ها و مراتع کشور صادرات شیره سقز ممنوع شد.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان برداشت محصولات غیرچوبی جنگلی را برای جنگل نشنین های استان بسیار مقرون به صرفه و باارزش خواند و گفت: متاسفانه امروزه جوانان گرایش چندانی به فعالیت در برداشت محصولات غیرچوبی جنگلی ندارند و بیشتر این افراد را میان سالان تشکیل داده‌اند.

اجاره مجوز برداشت محصولات غیرچوبی جنگل های استان

قرارداد و مجوز برداشت محصولات غیرچوبی جنگلی به نام بهره بردار استان صادر می شود ولی به دلایلی هم چون کم توان بودن بهره برداران به دلیل سن بالای آنها، به بهره‌بردارانی از استان های همجوار اجاره داده می شود.

این بهره‌برداران غیربومی هدفشان کسب سود و بهره بیشتر است و تعصبی نسبت به درخت و جنگل ندارند.

به گفته یکی از کارشناسان منابع طبیعی استان، اگر برای برداشت شیره سقز باید ۵۰ برش بر درخت بنه وارد شود این افراد ۱۵۰ برش می زنند که شیره بیشتری برداشت کنند.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در رابطه با مسئله مذکور گفت: مواردی شناسایی شده و با این افراد برخورد و آنها را به مراجع قضایی معرفی کردیم ولی به دلیل عدم همکاری اهالی روستاهای جنگلی و شهادت ندادن آنها، قرار منع تعقیب صادر و پرونده مختومه شده است.

غیاث الدین در ارتباط با فعالیت های انجام شده برای فرآوری محصولات جنگلی در استان، اظهار کرد: برای ایجاد واحدهای تولیدی و فرآوری این محصولات فراخوان‌هایی منتشر و دوره های آموزشی هم برگزار کردیم ولی تاکنون سرمایه گذاری استقبال نکرده است.

وی تنها طرح تهیه شده محصولات غیرچوبی جنگل های کردستان را مربوط به شیره سقز، دارای بیشترین فرآورده جنگلی عنوان کرد و یادآور شد: موردی هم طرح هایی برای گه زو و زالزالک در کامیاران و سنندج تهیه شده ولی برای کل استان هنوز این کار انجام نشده است.

هر مجوزی که برای بهره‌برداری از محصولات جنگلی صادر می شود باید بهره بردار به همان میزان عملیات احیا را انجام دهد به عنوان مثال در سطح یک هکتار اگر از ۲۰ پایه شیره سقز برداشت صورت گیرد باید ۲ برابر آن یعنی ۴۰ پایه نهال کاری انجام شود.

گنجینه جنگل‌های کردستان در چنگال قاچاقچیان

سخت‌گیری‌ها مانع از صادرات و موجب افزایش قاچاق شده است

عبدالله رضایی یکی از افرادی که در زمینه خرید و فروش و صادرات محصولات غیرچوبی جنگلی افزون بر ۲۵ سال است فعالیت دارد؛ به خبرنگار ایرنا گفت: مردم منطقه سال گذشته و امسال میزان بیشتری از گال و گه‌زوی را از درخت بلوط جمع آوری کردند و درآمد خوبی هم بدست آوردند.

وی با بیان اینکه صادرات این محصولات کم شده ولی به صورت قاچاق به پاکستان و سایر کشورها صادر می شود، اضافه کرد: درخواست صادرات این محصولات وجود دارد ولی سختگیری هایی که در این زمینه می شود صادرکنندگان را از صادرات قانونی دلسرد و منصرف می کند.

رضایی قیمت هر کیلوگرم گه زو را حدود ۸۰ هزار تومان و هر کیلوگرم گال را ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان خواند و گفت: هر کیلوگرم گزو برای واسطه ها پنج تا ۱۰ هزار تومان سود دارد و بیشتر از این نمی تواند مبلغی روی آن اضافه کند چراکه دیگر خریداران هم تمایلی به خرید نخواهند داشت.

براساس قانون ۲۰ درصد درآمد برداشت محصولات غیرچوبی جنگلی به عنوان بهره مالکانه برآورد شده و باید بهره‌بردار آن را به حساب خزانه استان واریز کند و بعد از وصول آن مجوز صادرات به متقاضی داده می شود.

اطلاعاتی از ظرفیت فرآورده‌های فرعی جنگلی در استان وجود ندارد

مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه توان تولید محصولات جنگلی غیرچوبی استان زیاد است، اظهار کرد: بخش زیادی از این توانمندی هنوز شناسایی و استفاده نشده است.

به گفته محبت شیره سقز تنها محصول جنگلی استان است که به طور فعال در ارتباط با آن قرارداد بهره‌برداری تنظیم می شود و سالانه ظرفیت تولید برداشت آن ۴۰ تن است و برمبنای برآورد انجام شده پنج هزار خانوار جنگل نشین در منطقه به این امر مشغول هستند.

وی با اشاره به اینکه اطلاعات و ارزیابی از میزان کل ظرفیت برداشت فرآورده‌های فرعی جنگلی استان وجود ندارد، بیان کرد: دلیل این مسئله نبود ردیف اعتباری برای مطالعات مربوط به محصولات غیرچوبی جنگلی است.

بار سنگینی که بر دوش بهره‌بردار محصولات جنگلی گذاشته شده است

حال که ردیف اعتباری آن وجود ندارد تهیه این طرح به بهره برداران و صادرکنندگان این محصولات واگذار شده و یکی از شروط اصلی صدور مجوز صادرات آنها است.

تهیه طرح نیاز به کار میدانی و مطالعاتی دارد و بی شک این اقدام از سوی فارغ التحصیلان دانشگاهی امکان پذیر است و صادرکنندگان و بهره برداران جنگلی که شاید بیشتر آنها هم سطح سواد آن ها درحد ابتدایی و یا کمتر باشد، نمی توانند این مهم را انجام دهند.

پس این بهره برداران یا باید از گرفتن مجوز صرف نظر کنند یا هزینه ای بابت تهیه طرح بپردازند که شواهد نشان می دهد بهره برداران گزینه یک را انتخاب کردند.

مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان یادآور شد: اجازه صادرات به محصولاتی داده می شود که دارای طرح باشند یعنی ارزیابی از میزان تولید آن داشته باشیم تا برای پایداری تولید در سال های آینده برنامه ریزی شود.

محبت ادامه داد: هر بهره برداری موظف است افزون بر تهیه طرح به ازای استفاده از منابع جنگلی اقدام به احیای آنها کند بعد درخواست صادرات و پروانه حمل برای آنها صادر می شود.

وی بهره برداری پایدار را از اهداف این اداره کل خواند و گفت: برای منافع لحظه ای نباید درخت ها و جنگل های استان نابود شود.

براساس اعلام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در زمینه صادرات محصولات جنگلی ۲ سال است مجوزی در استان صادر نشده است و از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون هم قرارداد بهره برداری از محصولات جنگلی منعقد نشده است.

گنجینه جنگل‌های کردستان در چنگال قاچاقچیان

نبود واحدهای فرآوری و تعاونی محصولات جنگلی

در زمینه برداشت محصولات جنگلی هم مسئله فروش یکی از مهمترین مباحث به شمار می رود و شاید بتوان گفت وجه مشترک تولیدات جنگلی و کشاورزی در این است که بیشترین سود به جیب دلالان و واسطه گران واریز می شود.

بیشترین سختی و هزینه را جنگل نشینان متقبل می شوند ولی کمترین بهره نصیب آنها می شود به گونه ای که با بررسی های انجام شده برای محصول گه‌زو، هر کیلوگرم آن حدود ۸۰ هزار تومان از جنگل نشینان خریداری و با قیمت هر کیلوگرم ۲۰۰ هزار تومان در اختیار واحدهای شیرینی پزی در سنندج قرارداده می شود و بی شک بیشتر از این مبلغ هم به دیگر خریداران آن در سایر استان‌های کشور فروخته می شود.

تنها واحد فرآوری محصولات غیرچوبی جنگلی در کردستان شرکت سقز سازی است که جزو واحدهای تولیدی نمونه و فعال استان بوده که در زمینه صادرات هم فعالیت دارد.

افزون بر این واحد، بخشی از گه‌زو برداشت شده از درختان بلوط کردستان در واحدهای شیرینی پزی استان که بیشتر آنها هم در سنندج قرار گرفتند، در تهیه نوعی شیرینی به نام «کنجد گه‌زو» مورد استفاده قرار می گیرد و این شیرینی یکی از سوغاتی های این استان است.

قسمتی از گه‌زوی برداشت شده در استان هم به صورت خام به سایر استان‌ها هم چون اصفهان ارسال و حتی قسمتی از آن به طور غیرقانونی و قاچاق از کشور خارج می شود.

ایجاد واحدهای تولید و بسته‌بندی محصولات غیر چوبی جنگلی هم منجر به افزایش ارزش افزوده و هم اشتغال بیشتر خواهد شد ولی نبود اعتبار و طرح مطالعاتی موجب شده اطلاعات کافی در این زمینه که منجر به جذب سرمایه گذار شود، وجود نداشته باشد.

موارد مذکور و عدم مراجعه بهره برداران جنگلی برای دریافت مجوز بهره برداری نشان می دهد بیشترین میزان برداشت محصولات جنگلی در کردستان به طور غیر مجاز خرید و فروش و قاچاق می شود.

ممانعت از خام فروشی محصولات غیرچوبی جنگلی و تسهیل صادرات فرآورده های این محصولات و ایجاد تعاونی های روستایی ویژه فرآورده های فرعی جنگلی و همچنین ایجاد واحدهای فرآوری و بسته بندی می تواند تحول چشمگیری در تولید و اشتغال منطقه و هم افزایش درآمدهای دولتی در این بخش داشته باشد.

بی شک انجام فعالیت در این بخش نیازمند نظارت کارشناسان منابع طبیعی است تا این گنجینه ارزشمند به یغما نرود و هر سال هم عملیات احیای آنها به صورت اصولی و علمی انجام شود.